Prezident Ərdoğanın Pirireis sualtı təslim mərasimində “Mersində hərbi gəmiqayırma zavodu quracağıq” cümləsi Ankaranın gələcək planlarına son dərəcə kritik pəncərə açır. 90-cı illərdə haqqında danışılan, lakin müxtəlif maneələr üzündən həyata keçirilə bilməyən gəmiqayırma zavodu Türkiyə üçün strateji zərurət sayılır.

Pirireis sualtı qayığının təhvil verilməsi mərasimində vurğulanan məsələ; Bu nəhəng platformanın Türkiyəyə gətirəcəyi imkanlar və qabiliyyətlər var. Halbuki prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın mərasimdə işlətdiyi bir cümlə ən azı sualtı qayıq qədər strateji məna daşıyır. Söhbət Mersində hərbi gəmiqayırma zavodunun yaradılmasından gedir...

Bu məsələ 90-cı illərdən danışılsa da, lazımi addımlar atılmayıb. Bu gün gəldiyimiz nöqtədə Türkiyə bu məqsədi bir daha ən yüksək səviyyədə ifadə etdi. Odur ki, Aralıq dənizində böyük bir hərbi gəmiqayırma zavodunun yaradılması üçün müvafiq qurumların sürətli addım atmasını gözləmək təəccüblü deyil.

Bəs, bu bölgədə gəmiqayırma zavodunun yaradılması nə üçün vacibdir? Belə bir addım təkcə donanmaya aiddir, yoxsa regionda, xüsusən də Şərqi Aralıq dənizində tənliyə birbaşa təsir etmək potensialı var? Gəlin bu sualların cavablarına daha yaxından nəzər salaq...

Qərarını MGK qəbul edən ilk və yeganə gəmiqayırma zavodu

Bayaq qeyd etdiyimiz kimi, Mersində gəmiqayırma zavodu ideyası yeni deyil. 90-cı illərdən bəri ictimaiyyətdə tez-tez müzakirə olunur. Və bu məsələ Milli Təhlükəsizlik Şurasının 1999-cu ildə keçirilən iclasında rəsmən qeydə alınıb.

Dörddə bir əsr əvvəl Milli Təhlükəsizlik Şurasında qəbul edilən 449 saylı qərarla “Təminat, təmir və gəmiqayırma imkanlarını tez bir zamanda reallaşdırmaq üçün Taşucudakı limanın bir hissəsinin tərsanə sahəsinə çevrilməsi imkanlarının araşdırılması Türk dəniz gücünün Aralıq dənizində son dərəcə ehtiyacı olduğu" dövlətin yaddaşına həkk olundu.

Bu addımı Nazirlər Şurasının 30 iyul 1999-cu il tarixli 99/13198 saylı qərarı ilə izlədi və beləliklə, Taşucuda 87 hektar sahə 'gəmiqayırma zavodu' yaratmaq üçün ayrıldı.

Bəzi dairələr sözügedən tərsanənin təbiətə zərər verəcəyini iddia edirdilər. Lakin o zaman aidiyyatı qurumların hazırladığı hesabatlarda bunun həqiqətə uyğun olmadığı rəsmi şəkildə qeyd olunub.

Ötən illərdə Türkiyədə çox maraqlı fəaliyyətlər həyata keçirən Almaniyada yerləşən bir vəqf MGK qərarından sonra Mersin və ətraflarında ciddi vaxt keçirib. O dövrün sənədləri araşdırıldıqda, sözügedən fondun etirazlara qatılacaq nümayişçilərin nəqliyyat və yaşayış ehtiyaclarını belə qarşıladığı görüldü.

Gəmiqayırma zavodunun tikintisi ilə bağlı qərardan sonra xarici fondlar bölgədə fərqli şeylər axtarmağa başladılar.

Alman fondları aparıcı rol oynayır

Prosesi yaxından izləyənlərin fikrincə, Almaniyanın gəmiqayırma zavoduna qarşı çıxmasının səbəbi təbii ki, ekoloji maarifləndirmə deyildi.

Aralıq dənizində çox ciddi gəmi ticarəti var idi və o zaman burada qurulacaq tərsanə çox geniş bir əraziyə xidmət edərdi. Təbii ki, Türkiyə buradan milyonlarla dollar iqtisadi qazanc əldə edə bilərdi. İqtisadiyyatı inkişaf edən Ankaranın özü Qərb ölkələrinin narahatlığına səbəb olub.

Bundan əlavə, 2000-ci illərin ortalarından bəri daha tez-tez danışılan Şərqi Aralıq dənizi və enerji tənliyi əslində o dövrdə Avropa dövlətlərinin gündəmində idi. Türkiyənin belə kritik bir məqamda tərsanə qurmaq istəyi müsbət qarşılanacaq bir addım deyildi. Bu və buna bənzər səbəblərdən qərb ölkələri Türkiyədəki bəzi qrupları sözdə ictimai fəaliyyətlər adı altında öz vəqfləri vasitəsilə maliyyələşdirmiş və prosesin tərsinə çevrilməsi üçün əllərindən gələni etmişlər.

Ölkəmizin ən təsirli tərsanələri Tuzla və Yalovadadır. Və hər iki nöqtə zəlzələ zonasıdır.

Mövcud gəmiqayırma zavodları zəlzələ zonasındadır

Gəmiqayırma zavodu məsələsi yalnız xarici siyasət yolu ilə həll ediləcək qədər sadə deyil. Çoxlu alt başlıqlar var və hamısı son dərəcə kritikdir. Türkiyənin son illər müdafiə sənayesi sahəsində atdığı addımlar hamıya məlumdur. Uçan platformalar, xüsusən də pilotsuz uçuş aparatları ön planda görünsə də, Ankara əslində dəniz platformalarında çox yaxşı sınaqdan keçir.

Həm hərbi, həm də mülki gəmiqayırma zavodları

Türkiyədə istehsal edilən avadanlıqlar təkcə Türkiyə Hərbi Dəniz Qüvvələrinə xidmət etmir, bir çox ölkələrə də ixrac edilir.

Bu zaman başqa bir problem ortaya çıxır. Türkiyənin hərbi və mülki gəmiqayırma zavodlarının əksəriyyəti Tuzla ilə Yalova arasında qalıb. Və təəssüf ki, hər iki nöqtə zəlzələ riskinin çox yüksək olduğu qırılma xəttindədir. Daha dəqiq desək, Mərmərədə baş verə biləcək güclü zəlzələ Türkiyənin gəmiqayırma sahəsindəki istehsalat fəaliyyətinin uzun müddət bərpa olunmayacağı anlamına gələcək.

"Bu, Hərbi Dəniz Qüvvələrinin müharibə aparmaq qabiliyyətinə təsir göstərəcək."

Təqaüdçü kontr-admiral Əli Dəniz Kutluk bir çox fərqli vəzifələrdə Türkiyənin Mavi Vətən səyahətinə şəxsən şahidlik etmiş bir şəxsdir. Admiral Kutlukla prezident Ərdoğanın Mersində hərbi gəmiqayırma zavodunun yaradılması ilə bağlı açıqlamasını da danışdıq.

Kutluk, donanmaların və gəmiqayırma müəssisələrinin üzvi bir əlaqəsi olduğuna diqqət çəkir... Mersində hazırda təmir imkanlarımızın çox məhdud olduğu barədə məlumatları paylaşır. Lakin o, əlavə edir ki, burada tutum kifayət qədər aşağıdır.

Admiral Kutlukun fikrincə, Şərqi Aralıq dənizi əməliyyatlar teatrına yaxın bir təmir gəmiqayırma zavodu donanmanın müharibə aparmaq qabiliyyətinə çox müsbət təsir göstərəcək. Digər tərəfdən, biz öyrənirik ki, bu gəmiqayırma zavodları təkcə təmirlə məşğul olmur, həm də yeni gəmilər inşa edə bilir. Kutluk bu prosesi belə izah edir: “Bu hərbi gəmiqayırma zavodları həm də Türkiyə Hərbi Dəniz Qüvvələrinin yeni gəmi ehtiyaclarını daha tez qarşılamaqda mühüm imkanlar yarada bilər”.

Bölgədə qurulması planlaşdırılan gəmiqayırma zavodu da yerləşdiyi yerə görə Ankaranın strateji mövqeyini artıracaq.

Bunun həm də mühüm siyasi mənaları var

Admiral Kutlukun diqqət çəkdiyi digər bir məsələ isə Süveyş kanalı və Şərqi Aralıq dənizində gəmilərin hərəkətinin intensivliyidir. Təbii ki, mülki gəmilərin də tələbləri olduğunu qeyd edir və bu faktın bölgədə çox əhatəli mülki gəmiqayırma zavoduna ehtiyac olduğunu göstərdiyinə diqqət çəkir.

Kiprdəki geostrateji gözləntilərə və iki dövlət yönümlü qalıcı həllin dəstəklənməsi zərurətinə diqqət çəkən Kutluk, “Bu vəziyyət Türkiyənin həm Mersində, həm də Kiprdə dəniz gücünün varlığını və davamlı fəaliyyətini dəstəkləmək üçün tədbirlər görməsini zəruri edir. Ankara bu addımları atır. O, sözünü “Qarşı tərəf özbaşına lazımi nəticə çıxarır” deyərək yekunlaşdırır.