NASA, Aya və ondan kənara qayıdışa qədər uzanan ən böyük layihələrindən biri olan Artemis proqramı ilə kosmosun tədqiqində inqilab etməyi hədəfləyir. Bu layihə ilə nəinki Aya dönəcəyik, həm də Marsa insan missiyalarının təməli qoyulacaq.
NASA, Aya geri dönməyi və ulduzlararası kosmosa insan araşdırmaları etməyi hədəfləyən Artemis proqramı ilə kosmos araşdırmalarında yeni dövrə qədəm qoyur.
Proqrama 2020-ci illərdən başlayaraq bir sıra missiyalar daxildir və son məqsəd insanları Marsa göndərməkdir.
Bu böyük layihə üç əsas mərhələdə davam edir: Artemida 1, Artemida 2 və Artemida 3.
Artemis 1: İnsansız başlanğıc
Artemis proqramının ilk missiyası olan Artemis 1, 2022-ci ildə NASA-nın "Kosmos Başlatma Sistemi" (SLS) kimi tanınan ən güclü raketi ilə həyata keçirilmişdir.
Bu missiyada Orion kapsulu pilotsuz buraxıldı və Yerə qayıtmazdan əvvəl Ay ətrafında dövrə vurdu.
Bu missiyaya NASA-nın gələcək insanlı missiyalar üçün sınaqdan keçirdiyi əsas texnologiyalar daxildir.
Bununla belə, Missisipidəki Stennis Kosmik Mərkəzində keçirilən atış sınağında dörd RS-25 mühərriki gözləniləndən daha az müddət işlədi.
Tam tutumlu sınaq həyata keçirilməsə də, NASA menecerləri bu testin mühüm məlumatlar verdiyini və gələcək missiyalar üçün kritik addımlar atdıqlarını bildirdilər.
Artemis 2: İnsanlı missiya
Artemis 2 2025-ci ildə həyata keçirilməsi planlaşdırılan insanlı missiya kimi böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Bu missiya astronavtları Ayın ətrafına aparacaq və onlara Ayın səthinə enmədən geri qayıtmağa imkan verəcək.
Bu missiya ilə NASA Ay orbitində insan uçuş texnologiyalarını sınaqdan keçirəcək və Artemida 3-ün təməlini qoyacaq.
Artemis 2, 1972-ci ildən bəri Aya ən yaxın məsafəyə çatan ilk insanlı missiya olacaq.
Artemida 3: Aya ayaq basan ilk qadın
Artemis proqramının ən maraqlı mərhələsi 2026-cı ildə həyata keçirilməsi gözlənilən Artemis 3 missiyasıdır.
Bu missiyada astronavtlar Aya enəcək və ilk dəfə olaraq bir qadın astronavt Ayın səthinə ayaq basacaq.
NASA-nın məqsədi Ayın Cənub Qütbünə enməkdir. Bu bölgə Ayın səthində daimi kölgədə olan kraterlərdə su buzu tapmaq imkanı ilə böyük elmi əhəmiyyətə malikdir.
Artemis 3 ilə NASA həm Ayda resurslardan istifadə edərək uzunmüddətli mövcudluq yaratmağı, həm də gələcək Mars missiyaları üçün lazım olan texnologiyaları inkişaf etdirməyi hədəfləyir.
NASA müsabiqəyə başlayıb: Qaliblər 50 min dollara qədər mükafat alacaqlar
Artemis kosmos tədqiqatlarında nəyi dəyişəcək?
Artemis proqramı bu günə qədər kosmosun tədqiqində ən əhatəli və uzunmüddətli hədəfləri ehtiva edir.
Bu proqram Ayda daimi bazalar yaratmaq və kosmosda uzunmüddətli insan həyatını mümkün etmək məqsədi daşıyır.
Keçmiş Apollon missiyalarından fərqli olaraq, Artemis Ayda davamlı kəşfiyyat strukturuna diqqət yetirir.
NASA Ayın Cənub Qütbündə su buzunu tədqiq edərək bu mənbədən su və oksigen əldə etmək üçün istifadə etməyi hədəfləyir.
Bu, gələcəkdə təkcə Ayda deyil, Marsda və digər planetlərdə də insan həyatını dəstəkləmək üçün istifadə olunacaq texnologiyaların sınaqdan keçirilməsində böyük addım olacaq.
Geniş yayılmış kosmik turizmə nə dərəcədə yaxınıq?
Astronavtlar necə hazırlaşacaq?
Artemis proqramı astronavtların daha çətin və uzunmüddətli missiyalara hazır olmasını tələb edir.
Bu missiyalar təkcə Ayda bir neçə günlük qalma müddətini deyil, həm də aylarla aparılan elmi araşdırmaları və Ayda uzunmüddətli həyatı əhatə edəcək.
Astronavtlar bu çətin missiyalara hazırlaşmaq üçün yeni təlim proqramlarına məruz qalırlar.
Onlar sıfır cazibə qüvvəsində uzun müddət qalmaq, Ayın səthində müxtəlif şərtlər və gələcək Mars missiyaları üçün hərtərəfli simulyasiyalar vasitəsilə təlim alırlar.
Bundan əlavə, astronavtların istifadə edəcəyi avadanlıq və geyimlər də dəyişir. Artemis missiyasında istifadə ediləcək yeni nəsil skafandrlar əvvəlki missiyalardan çox daha təkmil olacaq.
NASA bu yeni kostyumlarda daha çox elastiklik, davamlılıq və hərəkətlilik təmin etməyi hədəfləyir.
Xüsusilə Ayın Cənub Qütbündəki aşağı temperatur və sərt səth şəraitini nəzərə alsaq, bu kostyumlar astronavtların daha təhlükəsiz və səmərəli işləməsinə şərait yaradacaq.
Mars missiyası: Çağırışlar və məqsədlər
Artemis proqramı ilə NASA Marsa insan missiyalarının ilk addımlarını atır. Lakin Marsa səyahət Aya getməkdən qat-qat böyük çətinliklər gətirir.
İlk və ən vacib problem məsafədir.
Ay Yerdən təxminən 384 min kilometr uzaqda olduğu halda, Marsa olan məsafə 225 milyon kilometr ola bilər. Bu, həm səyahət müddətini, həm də astronavtların qarşılaşacağı radiasiya kimi təhlükələri artırır.
Digər problem Marsda sərt hava şəraitidir.
Mars nazik atmosferinə görə çox soyuq planetdir və toz fırtınaları astronavtların işinə ciddi şəkildə mane ola bilər. Buna görə də Marsda qalmaq xoş bir yaşayış sahəsi yaratmaq üçün böyük mühəndislik layihələri tələb olunacaq.
Artemis proqramı Marsa getməzdən əvvəl lazımi texnologiyaların sınaqdan keçirilməsini təmin edərək bu çətinliklərin öhdəsindən gəlməyə çalışacaq.
Ayda aparılacaq təcrübələr Mars missiyasında istifadə olunacaq həyatı təmin edən sistemlərin, radiasiyadan qorunma üsullarının və enerji istehsalı texnologiyalarının inkişafına töhfə verəcək. Artemis həmçinin Marsa uzun səyahətlər üçün lazım olan logistika və təchizat sistemlərini sınaqdan keçirəcək.
Mars niyə kosmos tədqiqatlarının mərkəzindədir?
Mifoloji mənşəyi və yeni dövrün başlanğıcı
Artemida yunan mifologiyasında Leto və Zevsin qızı və Apollonun əkizləri kimi tanınır. Artemida, Yunan arxipelaqlarından biri olan Mikonosun yanındakı kiçik adalardan biri olan Delosda doğulmuş mifoloji ilahədir.
Hər bir icma bu ilahəyə müxtəlif adlar vermiş və Artemida bütün Aralıq dənizi hövzəsində (Mesopotamiya, Suriya, Misir, Krit və digər Aralıq dənizi adaları, Yunanıstan, İtaliya, Qalliya) demək olar ki, bütün icmalarda min illər boyu mövcud olmuşdur.
Bəs niyə NASA bu layihəyə Artemis adını verdi?
NASA-nın bu layihəsi ilə qadın astronavtın ilk dəfə Aya ayaq basması layihənin adına ilham verib.
Proqramın adı mifologiyada ilahələr arasında seçilib. Artemida yunan mifologiyasında Apollonun əkiz bacısı kimi tanınır. Artemida mifologiyada vəhşi təbiətin, ovçuluğun, oxçuluğun və Ayın ilahəsi kimi görünür.
