Politico: Trampın seçkilərdə qələbəsi Avropada sağçı partiyalara təkan verəcək
“Politico” yazır ki, Trampın seçkilərdə qələbəsi eyni qeyri-liberal siyasətlərə sadiq qalan sağçı Avropa partiyalarının mövqeyini gücləndirəcək. Onların təsiri artıq kifayət qədər güclüdür və Trampın uğuru onları daha da gücləndirəcək.
İvo Daalder
Avropanı bir kabus təqib edir - keçmiş ABŞ prezidenti Donald Trampın ruhu. Biz bunu bilirik.
“Politico” yazır ki, Trampın seçkilərdə qələbəsi eyni qeyri-liberal siyasətlərə sadiq qalan sağçı Avropa partiyalarının mövqeyini gücləndirəcək. Onların təsiri artıq kifayət qədər güclüdür və Trampın uğuru onları daha da gücləndirəcək.
İvo Daalder
Avropanı bir kabus təqib edir - keçmiş ABŞ prezidenti Donald Trampın ruhu. Biz bunu bilirik.
Lakin qitəni gəzdiyim üç həftə ərzində məni ən çox təəccübləndirən Trampın mümkün qələbəsinin iqtisadi və təhlükəsizlik nəticələri ilə bağlı narahatlıq deyil, onun qayıdışının Avropa siyasəti üçün nə demək olacağı ilə bağlı qorxu idi.
Vəziyyəti ilin əvvəli ilə müqayisə etsək, aydın olar: əksər Avropa rəsmiləri nəhayət ki, Trampın prezidentliyinin qitənin rifahı üçün nə ilə dolu olduğunu başa düşdülər. Əksəriyyət inanır ki, Amerikanın Ukraynaya yardımı zəifləyəcək və Amerikanın NATO-ya gələcək dəstəyi sual altında olacaq. Trampın rüsumlar, proteksionizm və ABŞ bazarından təcrid edilməsi ətrafında mərkəzləşmiş iqtisadi millətçilik kampaniyasına başlayacağı, şübhəsiz ki, Avropa iqtisadiyyatına zərər verəcəyi ilə bağlı geniş bir anlayış var.
Belə ki, son bir neçə ay ərzində Avropa liderləri Avropanın müdafiəsinə, silah istehsalına və hərbi imkanlarına daha çox vəsaitin ayrılması zərurətini vurğulayaraq, Avropa institutlarını və siyasətlərini “Trampdan qoruyan” planlar hazırlayırlar. Bu gün iqtisadi siyasətə geostrateji yanaşma haqqında da çox danışılır - təkcə Çinə münasibətdə deyil, həm də ABŞ-ın birtərəfli və proteksionist hərəkətləri halında.
Burada hər kəs Trampın prezidentliyinin nəticələrinin çox böyük olacağını anlayır. Lakin qitədə 450 milyon əhalisi olan Avropanın bu problemlərin öhdəsindən gələ biləcəyinə inam artır. Bəlkə də daxili siyasətin çətinlikləri istisna olmaqla.
Fakt budur ki, Trampın ikinci qələbəsi Avropada milli siyasətə çox böyük təsir göstərəcək. Bu, Tramp və onun “Amerikanı yenidən möhtəşəm et” hərəkatının bir neçə ildir yürütdüyü eyni qeyri-liberal siyasətlərə sadiq qalan ifrat sağçı populist partiya və təşkilatların mövqeyini gücləndirəcək.
Avropada ABŞ-ın vitse-prezidenti Kamala Harrisin televiziya ilə keçirilən seçki debatı zamanı “dünya liderləri Donald Trampa gülür” deməsi diqqətdən yayınmayıb. Tramp Macarıstanın baş naziri Viktor Orbandan aldığı güclü dəstəyə işarə edib: “Ən hörmətli insanlardan biri, ona güclü adam deyirlər”. Keçmiş prezident Orban davam edərək, "ən hörmətli, ən qorxulu insan Donald Trampdır" deyərək cavab verir.
Macarıstan lideri bu məsələdə demək olar ki, tək deyil. Avropadakı qeyri-liberal liderlər və partiyalar Trampı və onun hərəkatını qorxu üçün deyil, örnək kimi görürlər. Alman Bjorn Hoecke və onun "Almaniya üçün Alternativ" partiyası üçün, hollandiyalı Geert Wilders və onun Azadlıq Partiyası üçün, Fransa müxalifət lideri Marine Le Pen və onun Milli Ralli partiyası üçün, İtaliyanın Baş naziri Giorgi Meloni və onun partiyası üçün "İtaliya Qardaşları" “Tramp müasir cəmiyyətdə uğurlu liderin necə olması lazım olduğunun təcəssümüdür.
Artıq bir çox ölkələrdə mərkəzçi Avropa qüvvələri hakimiyyəti əldə etmək və ya saxlamaq üçün ifrat sağçıların dəstəyinə arxalanmağa başlayıb. İfrat sağçı partiyalar Avropa İttifaqının yeddi ölkəsində koalisiya hökumətlərinə daxil olublar: Xorvatiya, Çexiya, Finlandiya, Macarıstan, İtaliya, Hollandiya və Slovakiya. Üstəlik, İsveçin indiki hökuməti ifrat sağçıların dəstəyindən asılıdır və Fransada yeni sağ mərkəzçi hökumət yalnız “Milli Rally”nin səssiz dəstəyi ilə ölkəyə rəhbərlik edə biləcək.
Bu ifrat sağçı partiyaların hamısı Tramp və onun hərəkatı haqqında əsas fikirləri bölüşür. Onlar millətçidirlər, mühacir əleyhinədirlər, az-çox rusiyapərəstdirlər və Meloni istisna olmaqla, Ukraynanı dəstəkləməyin əleyhinədirlər. Onlar əcnəbilər, rəngli insanlar, xristian olmayanlar və digər günah keçiləri kimi iqtisadi və sosial xəstəliklərdə başqalarını günahlandırırlar. Onlar Aİ-yə şübhə ilə yanaşır və bəzi hallarda NATO-ya qarşıdırlar. Üstəlik, onların siyasəti açıq-aşkar qeyri-liberaldır, əsas diqqət müstəqil medianı sıxışdırmağa, məhkəmə sistemini tabe etməyə və mərkəzi banka nəzarət etməyə yönəlib.
Bu vəziyyət hətta Trampın mümkün qələbəsindən əvvəl də inkişaf edib.
Onun qələbəsi çox güman ki, bu partiyalara daha çox enerji verəcək və ABŞ-da olduğu kimi onların siyasi normaya çevrilməsinə kömək edəcək.
Fransanın yeni hökuməti daha qeyri-liberal siyasət yeritmək olsa belə, hakimiyyətdə qalmaq üçün Milli Ralli ilə sövdələşə bilməzmi? Almaniyadakı Xristian Demokrat İttifaqının qalib gəlsə, indiki hakim partiyaları hakimiyyətdən uzaqlaşdırmaq lazım gələrsə, AfD-dən dəstək istəməsi həqiqətən də ağlasığmazdır? Yoxsa Meloninin ABŞ prezidentinə rəğbət bəsləməyə o qədər həvəs göstərəcəyi ki, o, Ukrayna və Aİ-yə qarşı daha skeptik mövqe tutacaq?
Bir çoxumuz Trampın qələbəsinin şübhəsiz gətirəcəyi Amerikanın qlobal liderliyinin sonu üçün yas tutacağıq. Ancaq bu qələbəni Amerika rəhbərliyinin yenidən doğulması kimi qiymətləndirən bir çoxları var - baxmayaraq ki, bu, dünyanın 1945-ci ildən bəri gördüklərindən çox fərqli bir liderlik növüdür.
ABŞ prezident seçkilərinin nəticəsi amerikalı seçicilərdən asılıdır, lakin seçkinin qlobal təsirləri var. Və bu, şübhəsiz ki, 1860-cı ildən bəri ən mühüm səsvermə olacaq və bütövlükdə demokratiya üçün geniş nəticələrə səbəb olacaq noyabrda keçiriləcək səsverməyə aiddir.
İvo Daalder ABŞ-ın NATO-dakı keçmiş nümayəndəsidir. O, hazırda Qlobal Məsələlər üzrə Çikaqo Şurasının baş direktorudur və həftəlik “İvo Daalder ilə Beynəlxalq İcmal” podkastının aparıcısıdır. O, Politico üçün “The Across the Pond” rubrikasını yazır.
